مرتضی سحاب خدامرادی، استاد اقتصاد دانشگاه رازی کرمانشاه در مصاحبه‌ای مفصل با نشریه تجارت فردا ریشه‌های فرار سرمایه‌های ایرانیان را بررسی کرده است. محورهای برجسته این گفت‌وگو را در ادامه گرد آورده‌ایم.

***

• بیشتر از هر مولفه دیگری، «سیاست ارزی» مهم‌ترین دلیل فرار سرمایه است. بین نرخ ارز و فرار سرمایه اثرگذاری متقابلی وجود دارد. در پنج دهه گذشته در اقتصاد ما سیاست سرکوب ارزی دنبال و سعی شده است از طریق درآمدهای ارزی حاصل از فروش ثروت به‌خصوص نفت و تزریق آن در بازار به‌نوعی قیمت ارز کمتر از نرخ تعادلی آن قرار گرفته و سرکوب شود. زمانی که نرخ ارز به‌ طور نسبی ارزان باشد، خرید دارایی‌های خارجی ارزان‌تر و به‌صرفه می‌شود؛ یعنی خرید یک مسکن یا ساختمان در ترکیه به‌ طور نسبی ارزان‌تر از خرید مشابه آن در داخل کشور تمام می‌شود. در واقع سیاست ارزی منجر به سرکوب و تثبیت قیمت ارز و انتظارات تورمی مهم‌ترین عامل خروج سرمایه محسوب می‌شود.
• از طرفی دیگر تدوین و اجرای سیاست‌هایی مانند اعطای ارز ۴۲۰۰تومانی یکی از عوامل موثر در خروج سرمایه بوده است. وقتی عده‌ای به دلار ۴۲۰۰تومانی دسترسی دارند، رانت بزرگی به دست آورده و می‌توانند ثروت هنگفتی به دست بیاورند. اما از آنجا که دائماً این احتمال وجود دارد که با تغییر روابط، این اشخاص و عملکردشان زیر ذره‌بین قرار گیرد انگیزه بالایی دارند که ثروت‌شان را از کشور خارج کنند چون ترس از دست دادنش را دارند.
• برخی مشکلات فرهنگی هم وجود دارد که موجب مهاجرت افراد و خروج سرمایه‌شان می‌شود. به هر حال انسان‌ها سلایق مختلفی دارند و سبک‌های متفاوتی در زندگی انتخاب می‌کنند و اگر قرار باشد دولت سلیقه خاص و سبک زندگی مشخصی بر افراد تحمیل کند، برای آنها خوشایند نیست. فارغ از اینکه سبک زندگی خوب یا بد چیست، در چنین شرایطی اشخاص و به‌طور ویژه آنها که ثروتمند هستند، به فکر مهاجرت و زندگی در کشورهایی می‌افتند که از نظر اجتماعی آزادی‌های بیشتری داشته باشند.
• در حال حاضر از نظر من روند خروج سرمایه نزولی است. چون که اولاً منابع ارزی تحلیل رفته و در واقع تاکنون هرآنچه می‌توانست فرار کند، خارج شده است. به‌طور کل یکی از دلایل افزایش قیمت ارز در ماه‌های اخیر هم ناشی از فرار سرمایه در سال گذشته است. بنابراین در شرایط فعلی نگرانی از بابت فرار سرمایه کمتر است؛ چون هم قیمت ارز افزایش پیدا کرده و هم منابع ارزی مثل قبل وجود ندارد.
• یکی از مشکلات ما کلاً این است که وقتی نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند، دولت ابتدا از در انکار وارد می‌شود و سعی می‌کند تا آنجا که ممکن است با بگیروببند و سرکوب قیمت ارز و دیگر کالاها به‌نوعی به مصرف‌کننده تخفیف دهد و این رویکرد همیشه شرایط اقتصادی را بدتر کرده است.
• ‌اگر حساب سرمایه بانک مرکزی در حدود یک دهه اخیر را بررسی کنیم که می‌توان گفت نمایی تقریبی از خروج سرمایه را به ما نشان می‌دهد، می‌بینیم که بعد از توافق برجام در سال ۹۵ که باعث شد تحریم‌ها رفع و فروش نفت در بازارهای جهانی تسهیل شود و منابع ارزی به کشور بازگردد، خروج سرمایه هم شدت می‌گیرد.
• منابع ارزی سوخت فرار سرمایه را تشکیل می‌دهد و این سوخت با سیاست‌های ارزی غلط می‌تواند دوباره منجر به این شود که فرار سرمایه تشدید شود.
• سیاست ارزی کشور به‌گونه‌ای تنظیم شود که فارغ از حجم ذخایر، قیمت را سرکوب نکند. همچنین باید بودجه ارزی از بودجه ریالی جدا شود و درآمدهای ارزی ناشی از فروش ثروت هیچ‌وقت باعث نشود که قیمت ارز کمتر از قیمت تعادلی عرضه شود. در این صورت از خروج سرمایه تا حدودی جلوگیری می‌شود چون حداقل عامل اقتصادی برای آن وجود ندارد.