با آنکه ایران ظرفیت زیادی برای تولید و صادرات چای دارد در میان ۱۰ کشور واردکننده قرار گرفته است. از سوی مقابل امارات بدون هیچ ظرفیت تولیدی، سهم بالایی از گردش مالی صنعت چای در جهان داشته و در میان ۵ صادرکننده برتر این محصول جای دارد.

امارات در میان صادرکنندگان بزرگ

بر اساس گزارش مرکز رقابت و آمار فدرال اف‌سی‌اس‌سی (FCSC)، امارات متحده عربی در بین پنج کشور برتر صادرکننده چای در جهان قرار گرفت. خبرگزاری العربیه با انتشار گزارشی نوشت که امارات متحده عربی پس از کشورهای چین، سریلانکا، کنیا و هند، در جایگاه پنجم قرار گرفته و در سال ۲۰۲۱، به ۱۵۴ کشور جهان چای صادر کرده است.

مجموع صادرات چای امارات متحده عربی در جایگاه یک قطب جهانی در بازار صادرات این محصول، در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۳ میلیون دلار (۱.۲ میلیارد درهم) اعلام شد. تجارت چای امارات در سال ۲۰۲۱ حدود یک میلیارد و ۸۵۹ میلیون درهم بود که از این میزان، ۹۶۸ میلیون درهم ارزش صادرات این کشور، ۱۲۸ میلیون درهم صادرات مجدد و ۷۶۳ میلیون درهم نیز واردات بود.

حجم تجارت چای امارات در سه ماهه نخست ۲۰۲۲ نیز به ۵۸۶ میلیون درهم رسید که ۳۱۰ میلیون درهم ارزش صادرات آن بود و ۵۱ میلیون درهم به صادرات مجدد و حدود ۲۲۴ میلیون درهم نیز به واردات اختصاص داشت.

صادرات چای از آن رو اهمیت دارد که این محصول امروزه به کالایی راهبردی در حوزه کشاورزی تبدیل شده است. به گزارش وزارت کشاورزی آمریکا، از سال ۲۰۱۰، میزان مصرف چای در جهان رشد چشمگیری داشته و طبق آمار سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل (فائو)، در سال ۲۰۱۹، حدود پنج میلیون هکتار زمین در ۴۷ کشور دنیا زیر کشت چای بوده است.

جایگاه ایران کجاست؟

با وجود تقاضا و سودآوری بالای صادرات چای، ایران که برای تبدیل شدن به یکی از تولیدکنندگان عمده چای ظرفیت‌های زیادی دارد، نتوانسته است از این فرصت استفاده کند و کماکان در میان واردکنندگان بزرگ چای جای دارد.

نادیده گرفتن فرصت‌ تولید و صادرات چای ایرانی، در شرایطی است که با توجه به فرهنگ نوشیدن چای در کشورهای همسایه از جمله ترکیه، عراق، افغانستان و کشورهای حوزه خلیج فارس، ایران می‌توانست به یک پایگاه مهم منطقه‌ای برای فراوری و صادرات این محصول پرمصرف تبدیل شود؛ اقدامی که امارات متحده عربی در سال‌های اخیر توانست به‌خوبی انجام دهد.

مقایسه ایران و امارات

بر اساس آمار فائو، امارات متحده عربی در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ در جایگاه هفتم کشورهای برتر صادرکننده چای قرار داشت. این کشور با اینکه موقعیت چندانی برای کشت چای ندارد، با برنامه‌ریزی درست توانست ظرف چند سال، با واردات و فراوری مناسب، جایگاه خود در میان پنج کشور برتر در این زمینه را تثبیت کند.

در سوی دیگر، ایران که در طول سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ با تولید بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار تن برگ سبز چای، رده هشتم دنیا را به خود اختصاص داده بود، پس از سال ۲۰۱۵، از میان ۱۰ تولیدکننده برتر چای جهان کنار رفت.

اطلاعات منتشرشده درباره جزئیات واردات و صادرات چای در ایران در ۹ ماهه نخست سال ۲۰۲۱، نشان می‌دهد که ارزش چای وارداتی بیش از ۱۰ برابر چای صادراتی بوده است. میانگین قیمت چای وارداتی به ایران نیز پنج دلار و بهای چای صادراتی یک دلار اعلام شد.

این در حالی است که بخش اعظمی از همین میزان چای صادراتی نیز از نوع مرغوب نبوده است. بخشی از این میزان سنواتی است و بخشی دیگر از آن نیز به دلیل شیوع کرونا و توقف فعالیت گمرک، مربوط به سال‌های گذشته است. بخش دیگری نیز صادرات مجدد بوده است؛ یعنی چای صادرشده ایرانی نبوده و فقط از مسیر ایران ترانزیت شده است.

۱۰ کشور با بیشترین میزان صادرات چای در سال ۲۰۲۰:

1. چین
2. سریلانکا
3. کنیا
4. هند
5. امارات
6. لهستان
7. آلمان
8. ویتنام
9. ژاپن
10. بریتانیا

۱۰ کشور با بیشترین میزان واردات چای در سال ۲۰۲۰

1. پاکستان
2. آمریکا
3. روسیه
4. بریتانیا
5. هنگ‌کنگ
6. ایران
7. عربستان
8. مراکش
9. مصر
10. آلمان

واردات بی‌رویه، فروش باغ‌های چای و حتی تغییر کاربری آن‌ها از جمله مواردی‌اند که تولید و صادرات چای ایرانی را با مشکل مواجه کرده‌اند. ایران در حالی به جای صادرکننده به واردکننده چای تبدیل شده است که به استناد ماده ۱۶ قانون افزایش بهره‌وری، واردات چای و تعرفه‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که کفه ترازوی تجاری به نفع تولید داخل باشد.